ประวัติพญานาค และพญานาคมีกี่เหล่า ?

ความเชื่อและความศรัทธา > ประวัติพญานาค และพญานาคมีกี่เหล่า ?
07/05/2025 11:03

ประวัติพญานาค เป็นเรื่องราวที่สืบทอดกันมายาวนานในวัฒนธรรมของชาวไทย ลาว เขมร และกลุ่มชนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะในศาสนาพุทธและฮินดู ซึ่งมีทั้งในตำนาน ความเชื่อ และคำสอนทางศาสนา

ในศาสนาฮินดู พญานาคมีความสำคัญในเทพปกรณัมฮินดู โดยเป็นบริวารของเทพเจ้าหลายองค์ เช่น พระวิษณุบรรทมบนอนันตนาคราช (พญานาคที่มีหลายเศียร) ในเกษียรสมุทร วาสุกี พญานาคอีกตนหนึ่งถูกใช้เป็นเชือกในการกวนเกษียรสมุทรเพื่อสร้างน้ำอมฤต มีความเชื่อว่าพญานาคอาศัยอยู่ในบาดาลโลก ซึ่งเป็นโลกใต้ดินที่เต็มไปด้วยสมบัติ

ในพระพุทธศาสนา พญานาคมีความเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ในพุทธประวัติหลายครั้ง เช่น พญานาคตนหนึ่งชื่อมุจลินท์ได้แผ่พังพานบังฝนให้พระพุทธเจ้าขณะบำเพ็ญเพียร ในตำนานการสร้างพระธาตุสำคัญหลายแห่ง มักปรากฏเรื่องราวของพญานาคที่เข้ามามีส่วนร่วมในการปกป้องรักษาพระธาตุ พญานาคถือเป็นสัตว์กึ่งเทพ มีฤทธิ์เดช แต่ไม่สามารถบรรลุธรรมได้ จัดอยู่ในสุคติภูมิ สถิตอยู่ในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา

ในวัฒนธรรมไทยและลาว: มีความเชื่อว่าพญานาคเป็นเจ้าแห่งน้ำ อาศัยอยู่ในแม่น้ำโขงและแหล่งน้ำต่างๆ ปรากฏในตำนานพื้นเมือง นิทานปรัมปรา และพิธีกรรมต่างๆ เช่น บั้งไฟพญานาค มีการสร้างรูปเคารพพญานาคตามวัดวาอารามและสถานที่สำคัญต่างๆ เพื่อความสิริมงคลและการปกป้องคุ้มครอง

ตามคัมภีร์ทางศาสนาพราหมณ์-ฮินดูและพระพุทธศาสนา รวมถึงความเชื่อพื้นเมืองในภูมิภาคต่างๆ ได้มีการกล่าวถึงพญานาคไว้หลายตระกูลหรือเหล่า ซึ่งมีการจำแนกตามลักษณะสีผิวและคุณสมบัติที่แตกต่างกันไป หลักๆ แล้วมักจะแบ่งออกเป็น 4 ตระกูลใหญ่ ดังนี้

4 เหล่าพญานาค (จตุรนาค)

เหล่า	ลักษณะเด่น	ที่อยู่	ความสามารถ
วิรูปักข์	มีกายสีทอง	อาศัยอยู่ในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา	เป็นราชาใหญ่แห่งนาคทั้งหมด แปลงกายได้เก่ง มีฤทธิ์มาก
เอราปถ	มีกายสีเขียว	อยู่ในแผ่นดิน	มีอำนาจปกครองนาคชั้นสูง
ฉัพยาปุตตะ	มีกายสีรุ้ง	อยู่ในน้ำ (แม่น้ำ ลำธาร)	แปลงร่างเป็นมนุษย์ได้
กัณหาโคตมะ	มีกายสีดำเข้ม หรือดำอมม่วง	อยู่ใต้ดิน/บาดาล (นาคพิภพ)	มีฤทธิ์ทางไสยศาสตร์

1. ตระกูลวิรูปักษ์ เป็นพญานาคที่มีสีเขียวบ้างก็ว่ามีสีทอง มีฤทธิ์เดชมาก มักเป็นผู้นำของพญานาคทั้งปวง บางตำรากล่าวว่าเป็นพญานาคชั้นสูงที่อาศัยอยู่ในสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา